Tag archieven: Oral

Éliane Radigue – Ψ 847

Éliane Radigue (24 januari 1932), geboren en getogen in Parijs, mag gezien worden als één van de belangrijkste componisten van minimalistische elektronische muziek. Als student en assistent van Franse musique concrète-meesters Pierre Schaeffer en Pierre Henry genoot ze een voorbeeldige opleiding, om daarna onder andere geïnspireerd door Amerikaans minimalisme en Tibetaanse boeddhisme haar eigen stijl te creëren. Na het geprobeerd te hebben met de Buchla en Moog, werden haar vaste instrumenten in het begin van de jaren zeventig de ARP 2500 synthesizer (een arbeidsintensieve manier van bespelen zonder de toetsen zelf te gebruiken), feedback via microfoons en loops met tape.

Haar composities kenmerken zich door lange, uitgerekte tonen die door de feedback eigenlijk constant in beweging zijn. Er vind een evolutie plaats in de analoge klanken naarmate de tijd verstrijkt. De dynamiek is verkleind tot een speldenprik; bij enige concentratie zijn de veranderingen merkbaar, doch vaak niet hoorbaar. Voor het grote deel van haar werken – voordat ze zich aan het begin van deze eeuw volledig ging toeleggen op composities voor akoestische instrumenten – geldt dat zodra je deze op je in laat werken, het besef van tijd al snel verdwijnt. Het materiaal leunt op herhaling,  speelt ondertussen met je geest en verwondert na afloop.

Luisteren naar Radigue’s werken is niet iets wat je luchtig op moet nemen. Wil je de klanken en de uitwerkingen ervan volledig kunnen ervaren dan moet je jezelf kunnen afsluiten voor alles wat er niet bij hoort. Zelfs het lichte gezoem van een computer of kan al storend zijn. Althans, zo werkt het bij mij. Ik luister Radigue dan ook steevast met koptelefoon. Het lijkt daarom onmogelijk eenzelfde effect te bereiken in een live setting. Toch worden haar composities regelmatig live ten gehore gebracht. In de winter van 2012 werd ze uitgenodigd voor het CTM festival in Berlijn, waar Lionel Marchetti het stuk Ψ 847 zou laten horen.

Ondanks haar 81 jaar nam ze haar uitnodiging behoorlijk serieus. Radigue was dagen van te voren aanwezig met de originele tapes, ze overlegde met de muzikanten, bestudeerde de concertzaal. Voordat Ψ 847 van start zou gaan draaide Radigue de richting van de luidsprekers naar de muren toe, zodat de geluiden zouden weerkaatsen via het gebouw. Ik stel mij voor dat het donker was, zonder enige visuele distractie, en zonder dat het publiek beseft waar het geluid vandaan komt. Dat is hoe ruim zevenhonderd man zich fysiek kan overgeven aan de langzaam bewegende tonen van Radigue.

De meeste van Radigue’s oude werken zijn vandaag de dag uitgebracht; wat dat betreft is de bodem wel min of meer bereikt. Er was tot voor kort nog een bijzondere uitzondering: Ψ 847, veertig jaar geleden in New York haar doorbraak. De onafgebroken duur van tachtig minuten van dit stuk uit 1973 was het grootste struikelblok voor het uitbrengen op cd. Uiteindelijk ging Éliane Radigue dan toch overstag en heeft ze ze Ψ 847 zo aangepast dat de tijdsduur geen obstakel meer zou zijn voor een uitgave op een cd. Recentelijk verscheen Ψ 847 dan eindelijk bij het Canadese Oral, in een prachtig vormgegeven verpakking. Naast twee cd’s met zowel een live- als studioversie, wordt de koper getrakteerd op een uitgebreid boekje met oude foto’s en notities van Marchetti en Thibaut de Ruyter, die met veel passie over Radigue en haar muziek vertellen.

Deze dubbele cd set biedt ook de mogelijkheid de live opname te vergelijken met de digitale transfer van de oorspronkelijk studioversie. Hierin de verschillen ontdekken is wellicht een uitdaging teveel: een uitgesproken voorkeur kun je bijna niet hebben, of het moet zijn vanwege de anderhalve minuut extra die je bij de concert versie voorgeschoteld krijgt. Ψ 847 is juist om reden van de lengte de perfecte muziek om te ondergaan zonder er veel bij na te denken.

De Griekse letter Ψ (psi) wordt algemeen gebruikt als symbool voor de golffunctie in de kwantummechanica. Het zegt misschien wel iets over de mate waarin we de veranderingen in toon en klank in dit stuk kunnen waarnemen, of over de relatie tussen geluid en tijd. De werkelijke totstandkoming van de titel is iets minder geleerd, zo valt in het boekje te lezen. Het maakt de kracht van Ψ 847, veertig jaar naar dato vereeuwigd, er niet minder om.