Zoekresultaten voor:

Jaarlijst 2008: #1

Ondanks alle waanzinnige folk en country uitgebracht dit jaar, overwint er – voor het eerst sinds 2004 – weer een elektronisch album. Mijn muzieksmaak heeft zich sinds dat jaar nog steeds weten te ontwikkelen. Gelukkig maar, want stilstand is achteruitgang, wat mij betreft. Dat betekent niet dat je geen oude muziek mag goedvinden, of je jeugd moet verloochenen. Mijn klassiekers uit de black metal begin jaren 90 koester ik nog steeds, hoewel ze de Cd-speler weinig meer weten te vinden. Maar het is gek genoeg ook de metal geweest die mij in contact bracht met elektronische muziek. Experimentele noise, ambient, dark wave en power electronics was tenslotte ook iets voor outcasts, een logische stap voorwaarts uit de soms puberale metalscene.

Ik hoorde Endless Summer denk ik voor het eerst in 2002. Toen vond ik het net als het overgrote deel van de wereldbevolking niet meer dan een beetje ruis. Niet veel later werd mijn muziekvoorstelling flink uitgebreid en wist ik de zorgvuldig in elkaar stekende lagen van op de laptop gemanipuleerde geluiden te waarderen. Het navolgende, monumentale Venice eindigde op 1 in mijn jaarlijst in 2004, en beschouw ik nog steeds – ook al is de eeuw nog kort – als de beste plaat van het millennium tot nu toe. Hoe schijnbaar willekeurige computergeluidjes zoveel gevoel en emotie kunnen voortbrengen, is verbazingwekkend te noemen.

Christian Fennesz heeft zijn Touch nog niet verloren. Ook Black Sea is een perfect voorbeeld van hoe moderne elektronica ook (relatief) toegankelijk kan zijn. Dat relatief had ik makkelijk buiten de haakjes kunnen laten. Want écht toegankelijk is het niet. Het rommelt met zware artificiële tonen, noisy en ruisende achtergronden en minimale composities die soms alleen met koptelefoon te horen zijn. Ik merk echter in de popmuziek dat er steeds meer van dit soort elektronica wordt gebruikt. Samples en zogenaamde “field recordings” waren eerst alleen voorbehouden aan hiphop producers en artiesten opererend in de obscuriteit. Neem eens een kritische kijk op de hedendaagse hitlijsten (haal de Nederlandse volkszangers eruit) en je zult zien dan dit steeds meer algemeen wordt geaccepteerd.

Fennesz zal nooit in de commerciële top 40’s belanden, maar voor mijn gevoel is hij de wereld ver vooruit. Ondanks dat ik allesbehalve een ziener ben, durf ik te voorspellen dat Fennesz nog veel artiesten in de toekomst gaat beïnvloeden. Buitenom dat maakt hij prachtige muziek. Ik heb ‘m al vaker op deze site in de spotlight gezet, en toen wist ik eigenlijk al dat Black Sea een #1 positie verdiende. Luisteren of achter de feiten aanlopen.

#01. Fennesz – Black Sea (Touch)
#02. Deer Tick – War Elephant (Partisan)
#03. Fleet Foxes – Fleet Foxes (Sub Pop / Bella Union)
#04. Jacob Golden – Revenge Songs (Echo)
#05. The Tallest Man On Earth – Shallow Grave (Gravitation)
#06. Kiss The Anus Of A Black Cat – The Nebulous Dreams (Conspiracy)
#07. Bowerbirds – Hymns For A Dark Horse (Dead Oceans)
#08. Bon Iver – For Emma, Forever Ago (Jagjaguar)
#09. Mrs Jynx – The Standoffish Cat (Planet Mu)
#10. Frightened Rabbit – The Midnight Organ Fight (FatCat Records)

Fennesz – Black Sea

Het is opmerkelijk te noemen dat ik een aantal elektronische albums van minder dan 10 jaar geleden als het meest tijdloos beschouw allertijden. Nu heb ik met mijn leeftijd ook nog weinig recht van spreken, maar feit blijft dat juist deze albums al die tijd niet onderhevig zijn aan mijn soms schizofrene stijlwisselingen binnen de muziek. Twee van die albums zijn van de Oostenrijkse geluidskunstenaar Christian Fennesz. De derde wordt deze week aan dit lijstje toegevoegd, want kan ziet Black Sea het levenslicht op het in Londen residerende prachtlabel Touch.

De tijd van Thomas Edison ligt al enige tijd achter ons, maar muziek op elektronische basis markeert slechts een minimaal stukje op de tijdlijn van toonkunst. Nog niet zo lang geleden waren er apparaten zo groot als een kraanwagen nodig om elektronische geluiden te produceren en werd dit vooral gedaan in (Philips)laboratoria en door ingenieurs. Inmiddels is het een gemeengoed geworden en niet alleen maar besteed aan nerds met bijbehorende brillen of hiphoppers met bijbehorende kettingen (hoop ik dan toch). Natuurlijk zal er altijd een grensgebied blijven bestaan waarin nerds zich veilig zullen voelen. Denk aan extreme noise en minimale, onhoorbare ambient. Misschien behoorde Fennesz in zijn begindagen ook wel in die buitencategorie, maar met zijn voorgaande solo albums Endless Summer en het schitterende Venice heeft hij toch een aardige stap gezet richting een groter publiek. Wellicht doet hij met Black Sea weer een stap erbij.

Ook Fennesz zelf zal mogelijk verbaasd zijn over zijn eigen evolutie en de manier waarop hij tegenwoordig op handen gedragen wordt door de pers, als zijnde een revolutionair. Iemand de niet verkende wegen in de muziek verkent en plaveit voor navolgende artiesten. Toen hij nog gewoon gitarist was in een aantal rockbandjes had niemand dat kunnen denken. Vandaag de dag heeft hij al illustere optredens en samenwerkingen achter de rug met onder andere David Sylvian, Ryuichi Sakamoto en Mike Patton. Gitarist is hij nog steeds, maar de reden waarom ik hem eerder geluidskunstenaar noemde is de manier waarop hij door middel van zijn laptop en andere hulpmiddelen het geproduceerde gitaargeluid omvormt tot geheel iets anders. Geluiden die niet te herleiden zijn tot hun oorsprong. Geluiden die niemand tot nog toe kan reproduceren.

De echte kunst van Fennesz bestaat echter uit de composities, die gemakkelijk kunnen worden gekwalificeerd als neoklassiek. Wederom zal dit menigeen raar in de oren klinken. Elektronische muziek neoklassiek? Jawel. De melodieën die hij op zijn laatste drie albums presenteert en ontwikkelt, zijn verregaand diepzinnig en verfijnd dat het toegankelijker is dan je op het eerste gehoor zou denken. De Voyager expeditie bevatte vooral Bach en wereldmuziek, maar jammer genoeg geen Aphex Twin of andere elektronische pioniers zoals Christian Fennesz. Misschien was de Voyager expeditie daar nog te vroeg voor, maar ik weet zeker dat een verregaand ontwikkelde aliencultuur daar meer waardering voor heeft dan muziek gemaakt met ouderwetse trommels van buffelvellen.

Black Sea is geen bijzonderde vooruitgang op zijn vorige twee albums. Wat wel opvalt, is dat het album een stuk intenser is dan Venice, voor mijn gevoel. Er is méér muziek, daar waar het album van alweer bijna vijf jaar geleden toch veel in de spotlight van het minimalisme stond, relatief gezien. Aan de andere kant hoor ik wel dat Fennesz de gitaar meer op de voorgrond durft te zetten, waarbij vooral de akoestische versie ervan sentimentele momenten oplevert. Desalniettemin blijft de componist uit Wenen de grenscontroles tussen vriendelijke en duistere muziek constant passeren; douaniers worden er gek van. Glide is daar een mooi voorbeeld van. Vier minuten lang teistert glitchy noise je gehoorschelpen voordat het overgaat in een zachte, warme melodie, om vervolgens weer te eindigen in een donkere sfeer van afzwakkend radiogeruis. De al eerder uitgebrachte digitale single Saffron Revolution is ook echt weer een trademark track van Fennesz. Industriële geluiden die in volume aanzwellen maar door het gebruik van aangename klanken uit gitaarloops en wellicht strijkinstrumenten uit de laptop nergens agressief klinken. Een prachtige, dromerige zee van artificiële klanken bedwelmen de luisteraar. De afsluiter van het album vraagt alleen maar naar de repeatknop.

Door alle collaboraties en live optredens met allerhande artiesten zou je bijna vergeten dat hij dit jaar al een 7” single heeft uitgebracht genaamd Transition. De compositie daarop, On A Desolate Shore A Shadow Passes By, leek – in ieder geval op het gebied van uiterlijk en titel – een link te leggen naar water, de kust, de zee. Venetië is uiteraard ook een waterige stad. Op Black Sea trekt hij nog meer naar het oosten, al zullen de invloeden in de muziek niet als dusdanig herkenbaar zijn. De Grieken noemden de Zwarte Zee eufemistisch “gastvrije zee” om de goden niet te verzoeken. Toch kan vertoeven aan de Zwarte Zee ook heel aangenaam zijn, weet ik uit ervaring. Zo is misschien ook wel het nieuwste album van Fennesz te omschrijven. Het is mooi met een aangename temperatuur en een prachtige natuur maar één en ander kan je evenzeer vijandig gezind zijn. Daarmee doel ik op de soms dreigende, mysterieuze kant van de muziek van de Oostenrijker. Eigenaar en fotograaf van het platenlabel Touch, Jon Wozencroft, weet dit voor de zoveelste keer feilloos op de gevoelige plaat vast te leggen. Opnieuw een magische combinatie. Overigens mijn complimenten voor de Touchshop, die binnen twee uur na mijn online bestelling de bewuste CD op de post hadden gedaan.

Eerste kerst wordt Christian Fennesz 46. Ik hoop dat hij 120 wordt. En nog heel veel tijdloze albums voor ons mag maken.

Machinefabriek – Drawn & Rusland

Eens even tellen… Een stuk of zestig? Dat is dan tot op de dag van vandaag, volgende week kunnen er zomaar weer wat bijgekomen zijn. Ik kan trots melden dat ik er bijna zestig heb, waarvan een twintigtal origineel. Ik heb het over de muzikale output van Rutger Zuydervelt, buiten intimi bekend onder de naam Machinefabriek. Hij oogst nog steeds veel bewondering vanwege zijn vaak prachtig vormgegeven, handgemaakte, in beperkte oplagen uitgebrachte 3” cdtjes, met vaak niet meer dan 20 minuten muziek. In de nog prille carrière overheerste de noise en distortion in het elektronisch non-laptop gepriegel, (dat classificeert zijn muziek het beste) maar melodie is in de loop van de tijd steeds meer een rol gaan spelen. Beweeglijk, poëtisch en lieflijk zijn woorden die zwaar, dreigend en duister hebben ingehaald. Het is goed mogelijk dat dit mede is veroorzaakt door een frequente samenwerking met diverse artiesten, zoals Leo Fabriek, Aaron Martin en Soccer Committee. Met deze laatstgenoemde is nog niet zo lang geleden het korte album Drawn uitgekomen, daar vlak voor een solo 3” genaamd Rusland; een goede reden om weer eens een duik te nemen in de wereld van Machinefabriek.

Rusland bewijst maar weer eens dat de opleiding tot grafisch ontwerper van de maker, de releases iets extras geven. Een prachtig vormgegeven 5-panelig fotoboekje, niet groter dan 10 centimeter, met aan beide zijden mooie kiekjes waarvan je zou willen dat je ze zelf had gemaakt. De Russische cultuur, architectuur en literatuur fascineren ook mij. Machinefabriek was daar in september 2008 voor een aantal optredens in het kader van het Dutch Punch 4 festival, en opnames daarvan zijn nu op dit schijfje verschenen. Rusland is nochtans niet een doodgewone live EP. Rutger heeft zijn optredens in Moskou, Sint Petersburg, Nizhny Novgorod en Yaroslavl thuis bewerkt tot een collage van deze shows.

Rusland begint met een industrieel zwaar geluid, als een aankomende metro in een druk station in Moskou. Pratende mensen en een omroepster lijken een volgend stuk in te leiden, die bestaat uit echoënde, schijnbaar willekeurige tonen, die zwevend boven een heel lichte drone door je oren waaien. Allemaal erg subtiel en stilletjes kabbelt dit zo een paar minuten voort. De klanken worden steeds minder willekeurig en vormen langzaam maar zeker een korte, samenhangende melodie die steeds wordt herhaald totdat deze langzaam wegzakt. De stilte neemt nu de overhand; een licht ambientaal stuk waar zo nu en dan “field recordings” uit Rusland opduiken. De drone zwelt kort aan in het begin van het stuk, maar pas na tien minuten gaat het volume echt omhoog. Een climax van een noisy maar verre van agressief geluid dreigt en verdwijnt even zo snel als het gekomen is. Het wordt overschreeuwd door industriële geluiden, wat opnieuw een wegrijdende metro lijkt te zijn. Mysterieus als Rusland kan zijn, is ook het vervolg. Krakende samples uit het Russische straatbeeld gegrepen, escorteren hoge pianonoten tot er een ommekeer klinkt. Een zware, logge toon als van een gong wijst de weg naar het einde. Stilte, piano, geroezemoes, nauwelijks hoorbaar. Een stoffige opname van een Russische zangeres zorgt even later voor de afsluiting van dit ruim 19 minuten durend en meeslepende stuk.

Kopers van het Rusland cdtje kunnen door middel van een link een gratis bonustrack binnenhalen. Deze liveopname genaamd Vrijhaven is van 11 oktober, wat maar weer eens bewijst dat muziek uitbrengen in eigen beheer het geheel meer dan actueel houdt. Het optreden in de Nieuwe Kerk in Den Haag begint rustig en somber met tonen die mij doen denken aan klokkengeluid, ondersteund met lichte kraakjes, gevolgd door repeterend maar zachtjes geratel. De opbouwende spanning maakt na een minuut of 8 (het stuk duurt in totaal bijna 25 minuten) plaats voor wat vriendelijkere tonen, en het tempo vertraagt. Afgezien van een enkele noisy opzwelling drijft het nummer lichtvoetig door, hier en daar aangevuld door delicate bliepjes en genuanceerd gekraak. Pas na ruim 13 minuten schroeft een pulserende drone het volume en intensiteit op. Vervormingen maken het geheel weer grimmig als in het begin. Het zou Machinefabriek niet zijn als we niet weer fijnzinnig zouden eindigen. De arbitraire melodie van vóór de drone-uitspatting wordt weer opgepikt en leidt tot een ambientachtig slot. Ik ben absoluut geen liefhebbers van live-opnamen maar op Rusland is hier dan ook niets van te merken. Deze mooie uitgave geeft op zeer vermakelijke wijze weer waar de muziek van Machinefabriek voor staat. Solo dan welteverstaan.

Mariska Baars uit Leiden is Soccer Committee. Soccer Committee is het mooie kleine meisje van de Nederlandse folk muziek. Zo eentje die iedereen vertedert. Eenvoudig maar gevoelig streelt zij zachtjes te snaren van haar gitaar en begeleidt deze met haar tedere maar ook melancholische stem. Je zou verwachten dat deze muziek ontstaat op een afgelegen commune in Georgia, maar nee, gewoon in het dichtbevolkte Nederland. De samenwerking op de 3” plaatjes Zeeg, Clay en Thole zijn blijkbaar goed bevallen. Drawn heeft echter een andere aanpak. De voorgaande uitgaven bevatten namelijk één kleine collage van geluiden geproduceerd door het duo; nu hebben we te maken met een tiental nummers circa 25 minuten. Echte liedjes! Een leek zal er anders over denken. Natuurlijk vergt appreciatie voor de toonkunsten van Machinefabriek enige oefening. Maar als ik er één release moet uitpikken die ook de toegankelijkheid tentoonspreid, dan is Drawn het wel.

Ik ben erg benieuwd naar hoe de opnames van dit album zijn verlopen. Het lijkt er sterk op dat Mariska de nummers eerst heeft ingezongen dan wel gespeeld waarna Rutger de geluiden heeft bewerkt. De opener High Pitched Drone I krijgt al snel een bevreemdend elektronisch sausje en zet de toon voor de rest. Subtiele glitches, bliepjes, haperingen, echo’s, drones en vervormingen tillen het fragiele geraamte van een folksong naar een hoger, futuristisch plan zonder kil te klinken. Het klinkt juist heel organisch en melodieus. De stem van Mariska draagt natuur en rust en is nergens overheersend. Het is alsof de tijd even stilstaat. De liedjes doen dan ook voorkomen dat ze veel langer duren dan gemiddeld twee minuten. Het prachtige, hemelse Thole I lijkt niet op de eerder uitgebrachte samenwerking Thole, maar sluit daar wel mooi op aan. Het hoogtepunt volgt kort erop met Di-o-day, een echt folk nummer waar juist Mariska een stempel op het nummer weet te drukken. Een sample van een trompet gespeeld door Franz Hautzinger maakt de melancholie compleet.

Je hebt snel de neiging om te zeggen “alweer een Machinefabriek?”. Kwantiteit gaat namelijk dikwijls ten koste van kwaliteit. Het werk van Rutger is echter een uitzondering. Of hij nou zijn CDtjes in schuurpapier of origami verpakt, de klanken die worden voortgebracht zijn van een constant hoog niveau. “Machinefabriek maakt gruizige muziek” stond er ooit op een poster die ik van Rutger kreeg. Behalve dat je de juiste betekenis van gruizig kan afvragen, vind ik dat er andere woorden meer van toepassing zijn, zeker met betrekking tot zijn latere werk. Bevallig, sierlijk, fijnbesnaard, dynamisch en rustgevend bijvoorbeeld.

Mijn zucht naar luisterbare popliedjes maken dat ik Drawn, uitgebracht door Digital Recordings en gelimiteerd tot 500 exemplaren, meteen bestempel als zijn beste collaboratie tot nu toe. Drawn is een juweeltje dat liefhebbers niet mogen laten liggen. Rusland is meer een prettige aanvulling op zijn alsmaar groeiende discografie. De laatstgenoemde is rechtstreeks bij de maker te bestellen voor 8 euro, maar hier is nog meer haast geboden: gelimiteerd tot 200 stuks!