Jaar: 2008

Leve het vooroordeel!

Hoesjes, foto’s, titels, propagandistische aankondigingen en ook recensies bevooroordelen de mens al voordat de muziek gehoord is. En niet alleen bij muziek beïnvloeden vooroordelen de mening die objectief zou moeten zijn. Ik betrap mezelf er te vaak op dat niet zelden de opvatting over iets of iemand al bij voorbaat is vastgesteld. Menigeen zal de waarde van uitspraken, in woord en spraak, in twijfel trekken zodra het vermoeden rijst dat deze zijn gebaseerd op al dan niet onreële verwachtingen. Maar willen we dan allemaal de Homo Prudens, de “zero risk man – personifies prudence, rationality and responsibility” (John Adams, 1995), zijn?

Vorige week las ik onverwacht in een paar uur het essay van Theodore Dalrymple Leve Het Vooroordeel! uit. Eigenlijk heet Theodore Anthony Daniels, een arts en psychiater die vooral in Engelse gevangenissen carrière heeft weten te maken. Waarschijnlijk zijn enkele gevangenen inmiddels vrijgelaten en bevooroordeeld, want hij woont nu gepensioneerd in Frankrijk. Zijn Engelse humor heeft hij echter niet verloren. In zijn pleitrede voor het vooroordeel bekritiseert hij niet alleen de huidige cultuur (vooral op het gebied van opvoeding en seksualiteit) maar probeert hij ook de lezer ervan te overtuigen dat het begrip vooroordeel ruimer is dan wat het in de hedendaagse samenleving betekent. Een betwisting van het vooroordeel over het woord vooroordeel.

Het menselijk geweten is volgens Arthur Schopenhauer samengesteld uit “ongeveer uit een vijfde mensenvrees, een vijfde bijgeloof, een vijfde gewoonte, een vijfde vooroordeel, en een vijfde ijdelheid”. Vooroordelen of anders vooropgezette ideeën zijn een essentieel onderdeel van het menselijk denken. Hoewel in de zogenaamde moderne vrije wereldgemeenschap een vooroordeel als iets  wanstaltigs gezien wordt, als iets dat het zelf denken vertroebelt, bestaat er eigenlijk geen moraal zonder deze vooroordelen. Niet infrequent wordt een vooroordeel gezien als een ongefundeerde afkeer van bepaalde bewegingen, al dan niet fungerend als levend wezen. Buitenom dat die stelling al een vooroordeel is, heeft het juist vaak een positieve kant. Ze zijn namelijk vaak gebaseerd op de ervaringen en kennis uit het verleden, en zijn daarom cruciaal (geweest) voor de ontwikkeling van de mens en de manier waarop deze met zijn omgeving omgaat. Stel je eens een aardbol voor waarop iedereen zonder vooroordelen door het leven zou gaan. Zedeloosheid, onbeheerstheid, ja zelfs anarchisme zou de maatschappij tekenen. Iedereen groeit immers op in een ander milieu, met andere omgangsvormen. Nu hoor ik enkele punkers al juichen bij het woord “anarchisme”, maar uiteindelijk zal de samenleving en uiteindelijk het individu daar niet beter van worden.

Wie zijn wij dat wij onze normen aan anderen op mogen leggen, als die normen in feite zelf ook weer vooroordelen zijn? Theodore Dalrymple beschrijft op kritische wijze deze gedachte en probeert de lezer provocerend uit de tent te lokken. In ieder geval zet Leve Het Vooroordeel! aan tot dieper nadenken over het begrip vooroordeel en dat bepaalde vastgestelde denkbeelden niet altijd op uitgebreide manier bekrachtigd hoeven te zijn. De ontwikkeling van de menselijke maatschappij zou bewijs genoeg moeten zijn, dus waarom zouden we vooroordelen nu opeens moeten minachten? Dalrymple probeert – en overtuigt – dat een onbevooroordeeld mens kwetsbaar is als het ego van elkeen.

“Das Vorurteil ist ein unentbehrlicher Hausknecht, der lästige Eindrücke von der Schwelle weist. Nur darf man sich von seinem Hausknecht nicht selber hinauswerfen lassen”, en Karl Kraus had gelijk. Ik ben een voorstander van het bestaan van bepaalde vooroordelen, omdat ze het gericht denken een handje helpen, maar er moet ook ruimte zijn voor eigen interpretatie. “Het bestaan van een volmaakte God die ons geschapen zou hebben, is een vooroordeel en dit vooroordeel mag niet gebruikt worden bij het verkrijgen van onbetwijfelbare kennis” (Descartes). Vooral de media zijn er goed in de bij de menselijke geest ingegraven opgelegde denkbeelden uit te buiten zodat een groot deel als makke schapen achter de berichtgeving aanloopt. De gedachtegang van de belangrijkste bewoner van de aarde is door vooroordelen ook afgestompt en slechts enkelingen weten hieraan te ontsnappen. Vaak zijn dit figuren die leven in (bijna) totale afzondering. In de oudheid ging dit men gemakkelijker af dan tegenwoordig, maar ook de oude Grieken wisten al dat hermeneutiek de feitelijke beoordeling dusdanig kon beïnvloeden dat de mensheid een bericht van de Goden zomaar verkeerd kon uitleggen. Een vooroordeel is dan ook moeilijker te splitsen dan een atoom, zei Albert Einstein. En die kon het weten.

Voorbedachte subjectiviteit schetst soms een beeld dat niet klopt met de werkelijkheid. Het kan je wel aangenaam verrassen. En verrassingen zijn leuk. Ik schrijf mijn recensies op deze site in alle subjectiviteit. Ik raad alleen maar iedereen aan om zijn eigen oordeel te vellen. Maar laat de nieuwe Guns N’ Roses alsjeblieft gewoon liggen.

Misophone – Be Glad You Are Only Human

Eén van de meest verachte, verfoeide, ergernisopwekkende en veelgehate attracties van de Middelburgse binnenstad is wel het draaiorgel. Elke zaterdag tilt het apparaat en zijn infantiele exploitanten je precies weer over de irritatiegrens, waarbij dagjesmensen en vrolijke zaterdagmiddagshoppers je al bij de paspoortcontrole hadden gebracht. Groeperingen werden opgericht, posters opgehangen, bomaanslagen gepland, zelfs hulp van Al-Qaida werd ingeroepen (Osama bleek telefonisch wat moeilijk bereikbaar), maar vandaag de dag rijdt het klereding nog altijd dezelfde rondjes. Je kunt er de klok op gelijk zetten dat wanneer je op zaterdagochtend rond 11:00 door de Langeviele slalomt – op naar de kaasboer – de dubieuze klanken de uitsteeksels op je hoofd reeds van ver af doen verschrompelen. Japanners, Koreanen, kinderen en andere huisdieren vinden het allemaal prachtig. Sinterklaas- en kersttijd maken de keuze voor de voorgeprogrammeerde deuntjes makkelijk, maar in andere seizoenen rolt er net zo makkelijk een draaiorgelversie van The Editors uit, of Madonna.

Wat waarschijnlijk nooit uit het draaiorgel zal komen is het duo Misophone uit het immer herfstige Carlisle, een van de weinige steden ter wereld die vernoemd is naar de voormalige zangeres van The Go-Go’s. De heren M.A. Welsh en S. Herbert vormen het tweetal en hun namen zijn al even mysterieus als hun discografie. De bio vertelt dat ze al dertien albums hebben opgenomen in vijf jaar tijd, waarvan het grootste gedeelte is weggegeven aan vrienden en kennissen. De klassieke componist Herbert zou meer dan twintig verschillende instrumenten kunnen bespelen en Walsh is schrijver en dichter, maar kan ook zingen, de banjo bespelen en dierengeluiden maken. Hoe serieus moeten we dit allemaal nemen? Het eerste album dat op een label is verschenen, net een jaar geleden, doet voorkomen dat het bovengenoemde allemaal menens is. Schrik niet van de lange titel, wilde je ‘m nog op je verlanglijst voor Sinterklaas zetten: Where Has It All Gone, The Beautiful Music Of Our Grandparents? It Died With Them, That’s Where It Went. Dit album werd op Kning Disk uit Göteborg uitgebracht en trok eigenlijk pas mijn aandacht op het moment dat er een release van Machinefabriek op hetzelfde label verscheen. Een bescheiden internethype zorgde ervoor dat het gelimiteerde album moeilijk verkrijgbaar werd. Dat is meestal een goed teken. Zojuist hebben ze een nieuw album uitgebracht, genaamd Be Glad You Are Only Human.

Waarom al dat geouwehoer over dat draaiorgel? Het orgel is een belangrijk element in de muziek van Misophone; de parafernalia van de band, zogezegd. Het lastig om de muziek van Misophone te omschrijven. Het is vooral indie met een vleugje folk, wel dermate goed in het gehoor liggend dat je van pop zou kunnen spreken. Het verrassende element van Misophone zit hem dus in het gebruik van orgelklanken en invloeden uit de wereldmuziek, vooral de Balkan. De orgelmelodieën vliegen om je oren en kunnen zomaar voor een slechte trip zorgen, waarbij jezelf waant in een Hongaars gipsycircus met Pipo de Clown & Mamaloe als ceremoniemeesters. Of het carrouselpaleis in de Efteling waar je eindeloos op een paardje in rondjes wordt gedraaid. Prik je daar doorheen, dan komt er toch wel erg prettige muziek naar voren. Be Glad You Are Only Human klinkt net als de voorganger vrolijk doch draagt de muziek ook een zekere melancholie, zeker in de teksten. De muziek van Misophone heeft ook absoluut de sfeer van vervlogen tijden, dat ook in artwork terugkomt. Ik moet vooral denken aan de tijd van Jules Verne.

Omdat het album weinig opzwepend begint, duurde het even voordat ik Be Glad You Are Only Human net zo ging waarderen als de voorloper. Na een aantal luisterbeurten dringt de bewondering voor de creativiteit van de makers het gevoel dat je naar circusmuziek aan het luisteren bent, weg. Het wel swingende Spisske Nova Ves – verwijzend naar een district in Slovenië – trok mij het eerste over de streep. Ook het prachtige Grey Clouds is een aanrader. Referenties als Beirut, Sufjan Stevens en A Hawk And A Hacksaw zijn voorwaar niet de minste te noemen; Misophone is de internethype onderhand ontgroeid en heeft een waardig opvolger van hun voorganger geproduceerd. Ze bewijzen met hun nieuwe album opnieuw dat orgelmuziek niet meteen in een gesticht thuishoort. Over de types die het draaiorgel in Middelburg “draaiende houden” kan ik een heel boek schrijven, maar dan doe dan ik misschien wel een andere keer. Wat je wel gemakkelijk kan aanzien voor werk van die half-tamme bedelaars, is de video van Misophone’s I Sleep Like The Dead. Ik hou het maar bij de muziek.

De Digitale Revolutie (in de muziekindustrie)

Het winterse weer houdt de mens binnenshuis. En aangezien Adult Channel op de televisie bij mij is geblokkeerd, stort ik me in dat soort situaties op de computer. Na 48 uur trok ik de conclusie dat ik een luxeprobleem heb. Meerdere zelfs, maar ik heb het nu even over mijn favoriete onderwerp, muziek.  De digitale revolutie heeft namelijk, behalve de muziekindustrie, ook mij – nog geen eens dertiger – in de narigheid gebracht.

Nog geen zestien jaar was ik. Toen was ik het hele weekend bezig met veertien TDK-90 cassettes op te nemen om ze vervolgens voorzichtig verpakt naar Chili of een andere uithoek van de wereld te sturen. Daar kreeg ik er dan weer veertien voor terug, allemaal gevuld met muziek dat nog niet in mijn collectie aanwezig was. Echt veel naar luisteren deed ik er niet naar, het ging erom dat je een collectie had die interessant was voor de mensen met een écht grote verzameling. En dan kon je daar weer mee uitwisselen. Alles voor de verzameling.

Een tweetal jaar later had ik een eigen computer en een cd-brander. De cassettebandjes gingen over in cd’s met in kleuren gekopieerde hoesjes. Ruim zeshonderd opgenomen cassettes verdwenen in een vuilniszak; ik gunde natuurlijk niemand anders mijn zorgvuldig verzamelde muziek. In die tijd werd ook mijn muzieksmaak verbreed, zodat de beperking van het metal genre werd weggenomen. Al snel was daar het internet. In het begin waren alleen nog maar de websites van Adult Channel en De Telegraaf te raadplegen, en een nummer “downloaden” (toen nog een hip woord), duurde gemiddeld 67 minuten.

Nee, die periode duurde niet lang. Downloadlimieten gingen de deur uit en de snelheden waarmee het internet gelezen kon worden werden angstaanjagend hoog. Toen kwamen de P2P-netwerken. Napster en Kazaa genoten grote populariteit. Soms zag je zelfs nerds met een t-shirt ervan rondlopen, de weinige momenten dat ze de buitenwereld bezochten. Leden van de IDM (“Intelligent Dance Music”)-mailinglist verzamelden zich op Soulseek.  Allereerst om hun eigen gemaakte remixen aan alle vriendjes te tonen, maar later ook steeds meer om obscure Autechre tracks uit te wisselen. Toen naast Napster (Soulseek is trouwens ontwikkeld door een ex-Napster ontwikkelaar) ook Audiogalaxy de lucht uit ging, werd Soulseek écht populair. Tegenwoordig kan je er nagenoeg alles op vinden, van onvindbare demo’s van een black metal band uit Peru tot de laatste single van Britney Spears. Ik schrok me dan ook een hoedje toen ik dit bericht van Edwin las. Als Soulseek stopt is dat geen einde van een tijdperk, maar van alle tijdperken. Dacht ik even.

De hedendaagse muziekindustrie verdient vandaag de dag bijna meer aan merchandise en concerten dan aan de muziek zelf. We kennen allemaal het verhaal van de laatste Radiohead wel. Voor noppes te downloaden. De tastbare release vond echter net zo gretig aftrek. Ik ben er ook zo een die nog steeds Cd’s koopt. Vroeger deed ik dat blind vanuit het foldertje van Displeased Records, tegenwoordig kan ik alles van te voren beluisteren. Ik luister ruim honderd nieuwe albums per maand, waarvan ik er tien ook daadwerkelijk aanschaf. Ik besef dat het kopen van een Cd in de toekomst wellicht een vorm van nostalgie wordt. Platenlabels en muziekwinkels leggen steeds meer de nadruk op de verkoop van digitale muziek. iTunes loopt als een tierelier. Dat heeft veel voordelen. Een album kost niet veel meer dan acht euro, in plaats van twintig voor een plastic doosje met een schijfje erin. Mp3’s nemen geen ruimte in beslag in je zorgvuldig uitgebalanceerde woonkamer. Als je één nummer van het album niet leuk vindt koop je hem niet. Handig toch?

Kid606 zei ooit in een interview dat hij in één dag een album kon maken. De software is dermate goed geworden dat een paar nummers in elkaar draaien een fluitje van een cent is geworden. Dat is te merken, want het aanbod van muziek is enorm. Je hebt zelfs al een 4-track recorder voor de ei-foon. De mensenwereld is één grote bol woekerende talenten. Talenten die gezien en gehoord willen worden. Een paar maten je muziek laten luisteren is vaak niet genoeg. Netlabels schieten daardoor uit de grond als paddenstoelen in een vochtige herfst. Het is niet ongewoon dat de muziek gratis wordt aangeboden, dikwijls met artwork. Neem nu het Portugese Test Tube. Elke week ziet een nieuwe release het daglicht. Hoewel toch ook weer de elektronische muziek het voortouw neemt, is er geen gebondenheid met enig genre. Voor de mensen die te lui zijn om alle albums te downloaden, kan de liefhebber voor nog geen tientje twee DVD-R’s bestellen met bij elkaar zeventig uur muziek. En dan mag je ook nog eens je eigen artwork uitzoeken. Ga er maar eens aanstaan, zeventig uur…

Waar is de tijd gebleven dat we in een koude burcht, aan onze lichamen krauwend van de builenpest, naar een nar met een banjo keken? Is de vrije muziekmarkt een zegen of funest voor de kwaliteit? Ik geniet met volle teugen, maar af en toe duizelt het ook voor mijn ogen. Op dit moment bezit ik ongeveer vijfendertighonderd Cd’s, tweehonderd Lp’s en share ik ruim een ton in aantal en 700.000.000.000 in bytes aan mp3’s op Soulseek. Op een andere harde schijf staat nog eens een terabyte met muziek de temperatuur in de kast van mijn pc naar eenzame hoogten te brengen. En ik ben niet eens een opschepper.

Je bent alleen goed wanneer je niet slecht bent, zou Johan Cruijff zeggen. Goede muziek ontdek je alleen maar door het feit dat je ook slechte hebt gehoord. Om die reden is ook de nar met de banjo uit het straatbeeld verdwenen, hoewel het schijnt dat er zo nu en dan eentje opduikt in de Middelburgse binnenstad. Mijn wil om te verzamelen ging niet pleite samen met de ondergang van de cassette; hij wordt juist groter naarmate het aanbod blijft groeien. Slechte muziek gooi ik nooit weg. En om de goede muzikanten te steunen, zal ik ook altijd blijven kopen. Net als het vinyl zal – hopelijk – de Compact Disc nog lang blijven bestaan. De mp3 zal het gros van de luisteraars bedienen, speciale edities op Cd of Dvd zullen blijven bestaan en de liefhebbers verblijden. Zo kan ik het bijvoorbeeld niet laten om – de prijs van € 65,00 voor lief nemend – de special edition van Sigur Rós’ laatste album te bestellen.

Lang leve de muziekindustrie! En zalig zijn de onwetenden…